Ngay từ khi ra đời cho đến nay, lực lượng DQTV luôn khẳng định vị trí, vai trò chiến lược quan trọng của mình trong chiến tranh nhân dân, bảo vệ Tổ quốc như Chủ tịch Hồ Chí Minh đã khẳng định:“Dân quân tự vệ và du kích là lực lượng của toàn dân tộc, là một lực lượng vô địch, là một bức tường sắt của Tổ quốc. Vô luận địch nhân hung bạo thế nào hễ đụng vào lực lượng đó, bức tường đó, thì địch nào cũng phải tan rã”.
Trước Cách mạng tháng Tám năm 1945, lực lượng DQTV và du kích được khẩn trương xây dựng khắp các vùng, miền trên cả nước, nhất là tại khu vực Bắc bộ, Trung bộ và đóng vai trò là lực lượng nòng cốt, xung kích cùng với nhân dân vùng lên dùng bạo lực cách mạng, kết hợp chặt chẽ giữa đấu tranh chính trị với đấu tranh vũ trang, lật đổ chính quyền thực dân, phong kiến, góp phần làm nên thắng lợi của Cách mạng tháng Tám năm 1945.
Sau khi nước Việt Nam Dân chủ Cộng hòa ra đời, lực lượng DQTV trở thành lực lượng vũ trang của Nhà nước, là một trong 3 thứ quân của lực lượng vũ trang nhân dân, một công cụ chủ yếu của chính quyền cơ sở. Từ trong phong trào quân sự hóa toàn dân, vũ trang toàn dân; tự vệ cứu quốc, mà nòng cốt là tự vệ chiến đấu đã được xây dựng khắp các làng, xã, đường phố trong cả nước. Lực lượng này đã thực sự là công cụ chuyên chính chủ yếu để bảo vệ thành quả cách mạng, bảo vệ Đảng, bảo vệ chính quyền nhân dân còn non trẻ.
Trong cuộc kháng chiến trường kỳ 09 năm chống thực dân Pháp xâm lược, nhất là khi hưởng ứng lời kêu gọi toàn quốc kháng chiến của Chủ tịch Hồ Chí Minh vào ngày 19/12/1946, lực lượng DQTV và du kích đã phát triển rộng khắp trong cả nước và không ngừng lớn mạnh. Mặc dù còn rất non trẻ, với trang bị vũ khí thô sơ tự tạo và phải đương đầu với Quân đội viễn chinh Pháp tinh nhuệ, được trang bị hiện đại; song, lực lượng DQTV và du kích đã dựa vào dân, “bám đất, bám dân”, anh dũng chiến đấu, góp phần tiêu hao sinh lực địch, tạo thế kìm chế, căng kéo lực lượng chủ lực địch, tạo điều kiện và góp phần cùng bộ đội chủ lực thực hiện nhiều chiến dịch lớn, đánh bại các âm mưu, chiến lược của địch, giành thắng lợi quyết định trong Chiến dịch Điện Biên Phủ “lừng lẫy năm châu, chấn động địa cầu”, giải phóng hoàn toàn miền Bắc.
Trong cuộc kháng chiến chống Mỹ, cứu nước (1955 - 1975), lực lượng dân quân du kích (DQDK) miền Nam đã đánh địch bằng mọi vũ khí, với mọi hình thức phong phú, sáng tạo, đánh địch trên cả 3 vùng chiến lược, bằng 3 mũi giáp công (quân sự, chính trị, binh vận); hình thành các căn cứ du kích chiến đấu, vành đai du kích, vành đai diệt Mỹ, đã trụ bám kiên cường, giữ thế xen kẽ, cài răng lược địch. Đây là phương thức tác chiến, cách đánh độc đáo, sáng tạo của chiến tranh du kích Việt Nam, được phát triển lên một tầm cao mới. Lực lượng DQDK đã phối hợp với nhân dân đấu tranh quyết liệt chống địch dồn dân lập “khu trù mật”, “ấp chiến lược”, độc lập và phối hợp với bộ đội địa phương, bộ đội chủ lực trong mọi hoạt động, góp phần đánh bại các chiến thuật “Trực thăng vận”, “Thiết xa vận” và các biện pháp, chiến lược của Mỹ - Ngụy như: “Bình định”, “Ấp chiến lược”, “Tát nước, bắt cá”, “Chiến tranh đặc biệt”, “Chiến tranh cục bộ”, “Việt Nam hóa chiến tranh”... Mặc dù địch có nhiều phương tiện cơ động bằng máy bay và cơ giới, nhưng chúng vẫn phải phân tán đến 90% quân số để đối phó với lực lượng vũ trang địa phương ta; đó là một thắng lợi có ý nghĩa chiến lược cực kỳ quan trọng. Trong cuộc Tổng tiến công mùa Xuân năm 1975, lực lượng DQTV cùng với bộ đội chủ lực và nhân dân miền Nam đã tiến công và nổi dậy đồng loạt theo phương châm “Xã giải phóng xã, huyện giải phóng huyện, tỉnh giải phóng tỉnh”, “Đánh cho Mỹ cút, đánh cho Ngụy nhào”… giải phóng hoàn toàn miền Nam, thống nhất đất nước.
Ở miền Bắc, trong cuộc chiến tranh nhân dân chống chiến tranh phá hoại bằng không quân, hải quân của đế quốc Mỹ; lực lượng DQTV đã phát triển đều khắp các địa bàn, phối hợp với bộ đội, công an và quần chúng nhân dân thực hiện “Tay cày, tay súng; tay búa, tay súng”, chiến đấu liên tục, kiên cường suốt nhiều ngày đêm, đã bắn rơi, bắn cháy nhiều máy bay, tàu chiến của địch. Riêng lực lượng DQTV đã bắn rơi 424 máy bay các loại trong tổng số 4.181 máy bay Mỹ bị bắn rơi tại miền Bắc, bắt sống hàng trăm tên giặc lái và hàng chục toán biệt kích của địch.
Khi nước nhà giành độc lập, thống nhất đi lên chủ nghĩa xã hội, DQTV tiếp tục đóng vai trò là lực lượng nòng cốt ở cơ sở trong việc khắc phục hậu quả chiến tranh, tích cực rà phá, bóc gỡ bom mìn, phục hóa hàng triệu héc-ta đất canh tác để nhân dân phát triển sản xuất, tiếp tục truy quét tàn quân, bọn phản động của địch còn cài cắm lại tại địa phương. Đồng thời, tham gia xây dựng các tuyến phòng thủ biên giới, phối hợp và phục vụ bộ đội chiến đấu, góp phần quan trọng vào thắng lợi trong hai cuộc chiến tranh bảo vệ biên giới ở phía Bắc và phía Tây Nam của Tổ quốc; phối hợp với Công an nhân dân và các lực lượng liên quan thực hiện tốt việc bảo vệ chủ quyền, toàn vẹn lãnh thổ của đất nước.
Trải qua 80 năm xây dựng, trưởng thành, chiến đấu và công tác; cùng với lực lượng DQTV Việt Nam, lực lượng DQTV tỉnh Bình Thuận đã không ngừng trưởng thành, lớn mạnh, lập nên nhiều thành tích vẻ vang. Trong hai cuộc kháng chiến chống thực dân Pháp và đế quốc Mỹ xâm lược, Đảng bộ tỉnh Bình Thuận đã lãnh đạo tổ chức xây dựng lực lượng vũ trang 3 thứ quân: chủ lực tỉnh, địa phương huyện và DQDK ở khắp các thôn, xã, phát triển từ thấp đến cao, từ nhỏ đến lớn. Hầu hết các huyện, thị xã, bên cạnh bộ đội còn có các đội vũ trang công tác ngày đêm lăn lộn với phong trào, “bám sát dân, quần sát địch”, “diệt ác, phá kìm”, làm công tác địch vận và xây dựng thực lực cách mạng bên trong. Quá trình đó, hàng ngàn DQTV trên cả 3 khu vực: rừng núi, đồng bằng, đô thị được tập trung xây dựng và từng bước trưởng thành, tham gia chiến đấu, làm tiêu hao, tiêu diệt, kìm chế lực lượng địch, giữ vững vùng căn cứ giải phóng, vùng làm chủ của nhân dân, phá các âm mưu “dồn dân”, “bình định” của địch; phối hợp với bộ đội tiêu diệt nhiều mục tiêu quan trọng, tạo nên thế trận chiến tranh nhân dân ngày càng rộng lớn và hiểm hóc. Vì vậy, khi thực dân Pháp và đế quốc Mỹ đổ quân vào địa bàn tỉnh, chỉ sau một thời gian ngắn đã bị các vành đai diệt Pháp, diệt Mỹ của bộ đội, DQDK và nhân dân ta bao vây, tiêu diệt. Tất cả các cuộc càn quét của địch vào vùng Tam Giác, khu Lê, chiến khu Lam Sơn, Tánh Linh… đều bị DQDK và nhân dân địa phương đánh bại.
Trải qua 80 năm xây dựng và trưởng thành, dưới sự lãnh đạo của Đảng bộ, chính quyền địa phương, lực lượng DQTV tỉnh Bình Thuận là lực lượng vũ trang quần chúng, sinh ra và lớn lên trong phong trào cách mạng của nhân dân, gắn bó mật thiết với quê hương, làng xóm, với từng căn nhà, từng góc phố, từng công trường, nông - lâm trường, nhà máy, xí nghiệp. Sống, chiến đấu trong lòng dân, được nhân dân yêu thương, đùm bọc. Suốt 80 năm qua, mặc dù phải gặp muôn vàn khó khăn, gian khổ, thử thách, hy sinh nhưng các thế hệ cán bộ, chiến sĩ DQTV tỉnh Bình Thuận vẫn luôn hết lòng trung thành với Đảng bộ, chính quyền và nhân dân địa phương, với sự nghiệp cách mạng của Đảng, không ngại hy sinh, gian khổ, đã vùng lên chiến đấu kiên cường, mưu trí, dũng cảm, lao động, học tập, công tác hiệu quả, sáng tạo, lập nên nhiều chiến công và thành quả quan trọng.
Ngày nay, lực lượng DQTV tỉnh Bình Thuận có bước phát triển cả về số lượng, chất lượng và biên chế, trang bị. Tổ chức biên chế gọn hơn, nhưng chất lượng tổng hợp được nâng lên, từng bước đổi mới nội dung huấn luyện và phương thức hoạt động. Việc xây dựng DQTV ngày càng được gắn chặt với xây dựng cơ sở vững mạnh toàn diện, gắn với xây dựng thế trận của khu vực phòng thủ tỉnh, huyện, thị xã, thành phố. Lực lượng DQTV được quan tâm xây dựng trên các vùng trọng điểm, xung yếu như: ven biển, hải đảo, đô thị và DQTV phòng không, DQTV biển, tự vệ chuyên ngành. Lực lượng DQTV chuyển hướng mạnh mẽ vào nhiệm vụ hoạt động chiến đấu trị an ở cơ sở, phòng chống thiên tai, thảm họa; góp phần tích cực cùng với LLVT và nhân dân tỉnh nhà từng bước làm thất bại chiến lược “Diễn biến hòa bình”, bạo loạn lật đổ của các thế lực thù địch, bảo vệ chế độ xã hội chủ nghĩa, giữ vững ổn định chính trị, củng cố quốc phòng - an ninh, giúp dân phát triển toàn diện dân sinh, kinh tế - xã hội... Và DQTV đã thực sự trở thành công cụ chủ yếu để bảo vệ Đảng, bảo vệ chính quyền và bảo vệ nhân dân ở địa phương, cơ sở.
Thời gian tới, để phát huy truyền thống vẻ vang của DQTV, các cấp ủy, chính quyền, các ban, ngành, Mặt trận Tổ quốc Việt Nam, các đoàn thể, địa phương, cùng với cán bộ, chiến sĩ lực lượng vũ trang và DQTV tỉnh Bình Thuận sẽ tiếp tục tuyên truyền sâu rộng về vị trí, vai trò của DQTV để nâng cao nhận thức cho cán bộ, đảng viên và nhân dân; qua đó, tiếp tục xây dựng lực lượng DQTV vững mạnh, rộng khắp, góp phần thực hiện thắng lợi hai nhiệm vụ chiến lược: Xây dựng chủ nghĩa xã hội và bảo vệ Tổ quốc Việt Nam xã hội chủ nghĩa. Đặc biệt coi trọng việc xây dựng DQTV vững mạnh toàn diện. Trước hết là vững mạnh về chính trị; thường xuyên chăm lo, giáo dục cán bộ, chiến sĩ DQTV nắm vững mục tiêu, lý tưởng cách mạng của Đảng, xây dựng bản lĩnh chính trị vững vàng, không dao động trước những diễn biến phức tạp của tình hình. Tiếp tục đổi mới nâng cao chất lượng nhiệm vụ huấn luyện, sẵn sàng chiến đấu cho lực lượng DQTV theo hướng sát đối tượng tác chiến, sát đặc điểm, tình hình ở từng địa bàn cơ sở. Tập trung xây dựng chi bộ quân sự xã, phường, thị trấn trong sạch, vững mạnh. Tiếp tục nâng cao năng lực lãnh đạo và sức chiến đấu của các chi bộ quân sự xã, phường, thị trấn và nâng cao chất lượng cán bộ, đảng viên trong lực lượng DQTV. Tiếp tục thực hiện tốt Nghị quyết Trung ương 4 (khóa XI) “Một số vấn đề cấp bách về xây dựng Đảng hiện nay”, gắn với đẩy mạnh việc học tập và làm theo tấm gương đạo đức Hồ Chí Minh, cuộc vận động “Phát huy truyền thống, cống hiến tài năng, xứng danh Bộ đội Cụ Hồ” và phong trào thi đua “Chung sức, chung lòng xây dựng nông thôn mới”. Đồng thời, tiếp tục quán triệt quan điểm của Đảng về Chiến lược bảo vệ Tổ quốc trong trong tình hình mới; nêu cao tinh thần cảnh giác cách mạng trước những âm mưu phá hoại của các thế lực thù địch. Tích cực tham gia xây dựng nền quốc phòng toàn dân gắn với an ninh nhân dân và biên phòng toàn dân vững mạnh; nắm vững và vận dụng sáng tạo các bài học kinh nghiệm của ông cha ta “Dựng nước phải đi đôi với giữ nước”, “Giữ nước từ khi nước chưa nguy”… Thường xuyên quan tâm xây dựng lực lượng DQTV vững mạnh toàn diện; thực sự là lực lượng nòng cốt trong các phong trào hành động cách mạng ở địa phương, cơ sở; gần dân, sát dân, gắn bó mật thiết với nhân dân, hết lòng vì nhân dân, góp phần xây dựng “thế trận lòng dân” vững mạnh.
Kỷ niệm 80 năm Ngày truyền thống lực lượng DQTV là dịp để mỗi cán bộ, đảng viên và nhân dân ta ôn lại truyền thống cách mạng vẻ vang của dân tộc, cũng như truyền thống tốt đẹp và những chiến công oanh liệt của lực lượng DQTV Việt Nam. Tự hào với truyền thống cách mạng ấy, mỗi cán bộ, nhân dân và lực lượng vũ trang tỉnh Bình Thuận bằng những hành động thiết thực, tiếp tục tham gia xây dựng quê hương ngày càng giàu đẹp, mạnh về kinh tế, vững về quốc phòng - an ninh.